Zapomniane przez system: zdrowie psychiczne kobiet w ciąży, połogu i po stracie ignorowane na każdym etapie

Kolejny sygnał o poważnych brakach w systemie opieki nad rodzącymi kobietami w Polsce. Ponad 70% matek, które urodziły w latach 2019-2024, zapytanych o to, czy zgodnie z obecnym standardem organizacyjnym opieki okołoporodowej zostało przebadanych przez cały okres ciąży pod kątem objawów depresji okołoporodowej, zadeklarowało, że nie przeprowadzono u nich obowiązkowej oceny ryzyka wystąpienia depresji. Jednocześnie aż 76% ankietowanych kobiet po stracie dziecka nigdy nie otrzymało informacji o możliwości skorzystania z opieki psychologicznej (1) ー wynika z ankiety przeprowadzonej przez Elenę Miś, psycholożkę i inicjatorkę petycji w sprawie włączenia do standardów opieki okołoporodowej w Polsce obligatoryjnej porady psychologa dla kobiet w ciąży, w połogu i po stracie. 

ー To nie pierwszy raz, kiedy matki w Polsce wskazują na luki, które istnieją w naszym systemie opieki nad rodzącymi kobietami. Wcześniej przeprowadziłam badanie składające się z ankiety osobowej i test PHQ-9, czyli standardowe narzędzie wykorzystywane do badań przesiewowych pod kątem depresji. W badaniu wzięło ponad 2,5 tys.matek dzieci w różnym wieku, z których zgodnie z wynikami testu aż 76% powinno otrzymać zalecenie konsultacji u lekarza psychiatry, ponieważ ten wynik wskazuje to, iż tzw. Punkt odcięcia (czyli wynik, który wskazuje na konieczność głębszej diagnozy pod kątem depresji) został osiągnięty. Zebrane dane to nie tylko alarmujące statystyki, ale stojące za nimi historie kobiet, o których zdrowie psychiczne nikt nie zadbał. Chcę to zmienić ー tłumaczy Elena Miś. 

Depresja okołoporodowa, która może dotknąć kobiety zarówno w czasie ciąży, jak i po porodzie (2), jest poważnym problemem zdrowotnym. Ryzyko jest wystąpienia dotyczy aż 13 – 19% kobiet po porodzie i zgodnie z szacunkami, nawet co druga z nich nie zwraca się o pomoc do specjalisty (3). 

Tymczasem nieleczona depresja poporodowa niesie ze sobą poważne skutki zarówno dla zdrowia psychicznego mam, jak i dzieci, a także dotyka całego systemu rodzinnego i wszystkich jego członków. Zgodnie z wynikami badań, u kobiet, które doświadczyły depresji poporodowej ryzyko wystąpienia depresji nawracającej wzrasta aż o 50-62% (4). Oprócz zaburzenia funkcjonowania relacji partnerskich i rodzinnych, depresja poporodowa matki wpływa także niekorzystnie na rozwój dziecka, nie ograniczając się tylko do okresu niemowlęctwa, ale rozciągając się na wiek przedszkolny i szkolny, powodując zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym dziecka(5). Niestety wciąż większość kobiet w Polsce pozostaje bez wsparcia i diagnozy w tych kluczowych momentach swojego życia. 

Co głupia płaczesz? Będziesz mieć jeszcze dzieci

Pomimo uwzględnienia w obecnym brzmieniu funkcjonującego od 6 lat standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz.U. z 2018 r. poz. 175) elementów profilaktyki depresji poporodowej oraz objęcia specjalną opieką psychologiczną kobiety po stracie, jak również powstania tak specjalistycznego i merytorycznie opracowanego dokumentu jak “Rekomendacje do Standardów organizacyjnych opieki okołoporodowej w Polsce” z 1.01.2029 r., przygotowanego przez zespół ekspertów Polskiego Towarzystwa Położnych, Instytutu Psychologii oraz Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, historie matek w Polsce i alarmujące statystyki pokazują, że rekomendacje nie zawsze funkcjonują prawidłowo w praktyce klinicznej.

Kilkanaście tygodni temu Elena Miś, sama będąca mamą dwójki małych dzieci, rozpoczęła oddolne starania o poprawę standardu opieki okołoporodowej w Polsce i włączenie do niej obligatoryjnej konsultacji psychologicznej dla mam w ciąży, połogu i po stracie. Jej petycję do Ministerstwa Zdrowia (6) podpisało dziś już prawie 26 tysięcy osób, z czego ogromna część matek podzieliła się w komentarzach historiami braku wsparcia psychologicznego podczas ciąży, połogu i po stracie oraz wpływem tego na ich stan psychiczny. ー “Podpisuję, ponieważ jestem kobietą i mamą, która przeszła przez depresję poporodową w zaciszu domowym, niezrozumiana i lekceważona!” czy “Po porodzie zachorowałam na depresję i nikt nie skierował mnie od razu do specjalisty i dopiero od niedawna zaczęłam z tym walczyć i widzę wspaniałe efekty. Gdyby tylko taka terapia była zastosowana od razu, moje dziecko pamiętałoby tylko spokojną mamę” - to tylko niektóre przykre doświadczenia kobiet, które podpisały petycję.

Informacja o psychologu jako wyraz dobrej woli lekarzy

Niepokojące są również dane dotyczące braku informacji o dostępności wsparcia psychologicznego dla kobiet po stracie dziecka. W obliczu tak trudnego przeżycia, jakim jest utrata ciąży, brak dostępu do pomocy psychologicznej może prowadzić do długotrwałych problemów emocjonalnych i psychicznych. Niestety komentarze, które wciąż powtarzane są kobietom po stracie to najczęściej bagatelizujące stan psychiczny rodziców stwierdzenia jak np.  “Są Państwo młodzi, następnym razem się uda” czy “Nie ma co płakać, nie Pani pierwsza”. 

Chociaż zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 grudnia 2021 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego (Dz. U. 2021 poz. 2482), placówki ginekologiczno-położnicze II stopnia referencyjności mają minimalny warunek zatrudnienia psychologa w wymiarze co najmniej 0,5 etatu lub zapewnienia porady psychologicznej w czasie nieprzekraczającym 24 h liczonych od momentu zgłoszenia, w praktyce zgodnie z wynikami ankiety, 76% kobiet po stracie dziecka zadeklarowało, że nigdy nie otrzymało informacji o możliwości skorzystania z opieki psychologicznej (7).

Droga do zmian systemowych

Wraz z petycją, inicjatorka zmian podjęła próby kontaktu z decydentami oraz ekspertami klinicznymi. Chęć wsparcia zmian i gotowość do rozmów wyraziła Przewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Opieki Okołoporodowej Karina Bosak. Do rozmów gotowi są także eksperci Polskiego Towarzystwa Psychologicznego i Polskiego Towarzystwa Położnych. W pomoc w przeprowadzeniu zmian systemowych włączyły się organizacje pozarządowe: Fundacja Zdrowego Postępu oraz Fundacja Małych Serc “Ośmiorniczki dla Wcześniaków”.

ー Zdrowie psychiczne kobiet w ciąży, połogu i po stracie w Polsce nie jest traktowane z należytą uwagą. Zapomniane przez system mamy muszą radzić sobie same, często nie dopuszczając do siebie myśli, że ich stan wymaga wsparcia psychologa czy psychiatry, a pamiętajmy, że skala depresji okołopoporodowej stale się zwiększa i nosi już znamiona choroby cywilizacyjnej, bo wraz z rozwojem cywilizacji i wyprowadzką z miast rodzinnych, kobiety zostają z opieką nad niemowlakiem same, bez wsparcia rodziny. Dlatego tym bardziej musimy im zapewnić obowiązkowe wsparcie psychologiczne w tych kluczowych momentach w życiu ー tłumaczy Joanna Bogdanowicz-Antos, Prezeska Fundacji Zdrowego Postępu.

Na wstępne próby podjęcia kontaktu z decydentami przez Elenę Miś, przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia zwrócili uwagę na obecność elementów opieki psychologicznej w obowiązującym standardzie organizacyjnym opieki okołoporodowej oraz na to, jak trudne byłoby do zrealizowania włączenie obligatoryjnej opieki psychologicznej do koszyka świadczeń gwarantowanych z uwagi na niewystarczającą liczbę doświadczonych psychologów klinicznych. ー Nie ustajemy w wysiłkach, aby przekonać Ministerstwo Zdrowia do wprowadzenia koniecznych zmian w opiece okołoporodowej w Polsce, a także ustalenia na kim powinien spoczywać obowiązek przeprowadzenia okołoporodowych konsultacji psychologicznych. Mam nadzieję, że wspólnie z ekspertami klinicznymi, przedstawicielami towarzystw naukowych i organizacji pozarządowych zniwelujemy tę ogromną lukę, jaka istnieje w naszym systemie opieki nad kobietami w ciąży, połogu i po stracie dziecka. Czuję się za to odpowiedzialna, bo w moim przekonaniu odpowiadam za te zmiany przed każdą kobietą, która podpisała petycję i podzieliła się swoją historią i na którą wpływ miał brak opieki psychologicznej w okresie okołoporodowym lub po stracie dziecka ー kończy Elena Miś.

Przypisy:

(1) Ankieta  przeprowadzona przez Elenę Miś (N=642) w dniach 18.07-18.08.2024 r, na grupie kobiet, które urodziły dziecko w czasie obowiązywania standardów opieki okołoporodowej w Polsce, tj. w  latach 2019-2024 r.

(2) Buttner M., O’Hara M.W., Watson D. The structure of women’s mood in the early postpartum. Assessment 2012; 19: 247−256.

(3) Ministerstwo Zdrowia, https://pacjent.gov.pl/jak-zyc-z-choroba/mloda-matka-w-depresji, data dostępu: 19.08.2024

(4) Llewellyn AM, Stowe ZN, Nemeroff CB. Depression during pregnancy and the puerperium. J Clin Psychiatry. 1997;58(Suppl 15):26–32.

(5) Maternal depression and child development, w: Paediatr Child Health  v.9(8); 2004, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2724169/

(6)  https://www.petycjeonline.com/signatures_with_comments.php?petition_id=446715

(7) Ankieta  przeprowadzone przez Elenę Miś (N=642) w dniach 18.07-18.08.2024. na grupie kobiet, które urodziły dziecko w czasie obowiązywania standardów opieki okołoporodowej w Polsce, tj. w  latach 2019-2024 r.